YERiN YAPISI VE OLUSUM SÜRECi

 

• Yerin derinlikleri hakkında doğrudan gözlem yapma şu an için imkânsızdır. Bugüne kadar insanoğlunun inebildiği en derin nokta yerin 3,800 metre altındaki bir altın madenidir. En derin kuyu ise Rusların Sibirya’da açtığı 10,00 metre derinliğindeki bir sondaj kuyusudur. Bu derinlik bile yerkürenin 6,370 km’lik yarıçapı yanında bir hiç durumundadır.

                  

 

 

• Yerin merkezine kadar uzanan bir kuyu açmak imkansız olduğu için yerin derinlikleri hakkındaki bilgilerimiz çeşitli ipuçlarına ve varsayımlara dayanmaktadır. Yerkürenin derinlikleri hakkında bilgiler;

 

• Deprem dalgalarına bakılmasıyla
• Volkanizma sonucu çıkan maddelerin ve taşların farklı sıcaklık ve basınçta gösterdikleri reaksiyonların laboratuar ortamında incelenmesiyle tespit edilmektedir. 
• Yeryuvarlağı iç içe kürelerden  meydana gelmiştir. Bunlara geosfer adı verilir. Geosferlerin yoğunlukları ve bileşimleri birbirinden farklıdır. Yeryüzünde yerin merkezine doğru inildikçe her 33 m’de sıcaklık 1 derece artar.

 

1.Yerin Katmanları

 

Dünya’yı oluşturan beş katman vardır. Bunlar iç çekirdek,dış çekirdek,alt manto,üst manto ve yer kabuğudur.

                   
               

 

 

a) Yer Kabugu (Litosfer)
           

 

Litosfer ya da taşküre olarak adlandırılır. Mantonun üstünde yer alır. Yerkürenin en hafif ve en ince tabakasıdır. Ortalama kalınlığı 33 kmdir. Dağlık sahalarda kalınlık artarken okyanus tabanlarında incelmektedir. Bileşiminde oksijen, silisyum, alüminyum, kalsiyum, demir, sodyum, potasyum ve magnezyum yer alır. Yerkabuğu bileşimleri ve yoğunlukları bakımından iki tabakadan oluşur.

 

þ Granitik kabuk (Sial)

      

Bileşiminde silisyum ve alüminyum olduğundan bu ismi almıştır. Yoğunluğu 2,7 – 2,8 gr/cm3 tür. Katı halde bulunur. Kalınlığı okyanus tabanlarında az iken, kıtaların olduğu alanlarda fazladır. Çoğunlukla granit gibi açık renkli ve hafif kayaçlardan oluşmaktadır.

þBazaltik kabuk (Sima) 

Bileşiminde silisyum ve magnezyum olduğundan bu ismi almıştır. Yoğunluğu 3 gr/cm3 dolayındadır. Sial’in tersine okyanus tabanlarında kalınlaşır,kıtaların olduğu alanlarda incelir. Çoğunlukla bazalt gibi koyu renkli yoğun kayaçlardan oluşmaktadır.

 

b)Manto

 

• Yer kabuğunun hemen altından başlar ve 2,900 kmlere kadar uzanır. Mantonun yoğunluğu 3,3 – 5,5 gr/cm3 sıcaklığı 870 – 2,200 C arasında değişir.
•  
• Manto, yer hacminin %80 ini oluşturur. Bileşiminde oksijen, magnezyum ve demir bulunmaktadır. Mantonun üst kesimi yüksek sıcaklık ve basınçtan dolayı plastiki özellik gösterir ki buraya astonosfer adı verirlir. Sıvı haldeki manto malzemesine magma denir.
•  
• Sıvı halde bulunan mantoda sürekli olarak alçalıcı-yükselici hareketler görülür. Bu hareketler iç kuvvetlerin (orojenez, epirojenez, volkanizma ve deprem) enerji kaynağıdır.

 

c)Çekirdek

•   Yerin en ağır ve en kalın (3,470 km) bölümüdür. 2,900 – 6,370 kmler arasında uzanır. Ortalama yoğunluğu 10 – 12 gr/cm3 tür. Sıcaklığı 2,200 – 5,000 C arasında değişir. Çekirdek Dünya’nın hacminin 1/7 sini oluşturmasına rağmen çok yoğun olduğu için Dünya’nın ağırlığının 1/3 ünü oluşturur.

 

• Çekirdeğin, 2,900 – 5,120 kmler arasındaki kısmına dış çekirdek, 5,120 – 6,370 kmler arasındaki kısmına iç çekirdek denir. İç çekirdekte bulunan demir-nikel karışımı çok yüksek basınç ve sıcaklık etkisiyle kristal haldedir. Dış çekirdekte ise bu karışım ergimiş haldedir.
•  
•                                                                              Nazlıgül ÇINAROĞLU    1/A          Nisan 2008