Kıtaların Serüveni
a)Kıtaların Kayması
İnsanlar ilk dünya haritaları çizimiyle birlikte bunları incelediklerinde özellikle Güney Amerika ile Afrika kıtalarının sınırlarının birbiriyle lego parçaları gibi uyumlu olduğunu görmüşlerdir. Bu da bir zamanlar bu iki kıtanın bir arada bulunmuş olacağı fikrini akla getirmiştir. Gerçektende elimize bir Dünya haritası aldığımızda özellikle Atlas okyanusuna kıyısı olan kıtaların sınır kesimlerinin birbirine uyumlu olduğu görülmektedir.
þWegener Teorisi
Kıtalar arasında bu ilişki Alfred Wegener isimli bir Alman bilim adamının dikkatini çekti.Wegener,bütün kıtaların büyük bir süper kıta olarak, bitişik olduğunu ve daha sonra bu kıtaların farklı yönelere doğru kayarak birbirinden uzaklaştığını ileri sürdü.
Wegener kıtaların bir araya gelmesi ile oluşan bu süper kıtaya, bütün karalar anlamında Pangea, bu karayı çevreleyen dev okyanusa ise Pantalassa adını verdi. Daha sonraki devrede Pangea çeşitli büyüklükteki parçalara bölündü. Pangea'nın parçaları yavaş yavaş kayarak bugünkü konumuna gelmiştir. Wegener bu teorisine “Kıtaların Kayması Teorisi” adını vermiştir.
b)Konveksiyonel Akıntılar
Katı yer kabuğu tek bir parçadan oluşmaz. Kıtalar ve okyanusların altında yer alan farklı büyüklükteki yer kabuğu parçalarına levha denir. Levhalar astonosfer adı verilen mantonun en üst kısmının üzerinde hareket etmektedir. Levhaların bu hareketini sağlayan mantoda görülen konveksiyonel akıntılardır.
Dünya’nın çekirdeğinin sıcaklığı 5,0000 C ye varmaktadır. Buradan gelen enerjiyle ısınan magmanın yoğunluğu azaldığı için yüzeye doğru yükselir. Astonosfere kadar yükselen bu sıcak magma buradaki soğuk magmayı çevreye doğru iterek konveksiyonel akıntıların meydana gelmesine neden olur. Çevreye doğru itilen doğuk magma tekrar derinlere doğru inip ısınır ve yükselmeye başlar. İşte milyarlarca yıldır devam eden bu olay kıtaların kaymasına neden olmaktadır.
c)Deniz Tabanı Yayılması
Mantodan yükselen magma okyanus ortası sırtlardan yüzeye çıkmaktadır. Magma okyanus ortası sırtlardaki çatlaklardan çıkarak, eski kayaçları her iki yana itmekte ve sırtın merkezinde soğuyarak yeni bir katılaşım kayacı oluşturmaktadır. Bu sayede okyanus tabanında sürekli yeni malzeme eklendiği için bu olaya deniz tabanı yayılması adı verilmiştir.
Okyanus ortası sırtlardan genişleyen okyanus tabanı derin okyanus hendekleri boyunca da magmaya doğru dalmaktadır. Hendekler boyunca dalan bu yer kabuğu eriyerek magmaya dönüşmektedir. Bu olaya bağlı olarak yaklaşık 200 milyon yıl içinde bütün okyanus tabanları yenilenmektedir.
Günümüzde okyanus tabanı yayılması olayına bağlı olarak Atlas Okyanusu ve Hint Okyanusu’nun alanları genişlerken Büyük Okyanus’un alanı daralmaktadır.
d)Levha Tektonigi
Deniz tabanı yayılması ve kıtaların kayması teorileri birleştirilerek levha tektoniği teorisi ortaya atılmıştır. Bugün levhaların oluşumu, kıtaların kaymasını, dalma-batma olaylarını en iyi açıklayan teori levha tektoniğidir. Yerkabuğunun büyük parçaları olan levhalar astenosfer üzerinde yüzmektedir. Konveksiyonel akıntılar astonosferde yükselir ve levhaların altında yayılarak onların hareket etmesine neden olur.
NAZLIGÜL
NİSAN 2008
